Neuroróżnorodność

Cześć, czy zdarzyło ci się kiedyś, że w social mediach lub gdzieś w telewizji, radiu
słyszałeś/słyszałaś pojęcia na temat ADHD lub spektrum autyzmu, które brzmiały
totalnie obco i dziwnie? Pojęcia takie jak masking, stimming, dysfunkcja
wykonawcza czy burnout mogą brzmieć przytłaczająco i tajemniczo.
Jeżeli jest tak jak myślę, to ten artykuł jest dla Ciebie. Chcę, żeby te artykuły
przybliżyły cię do tego tajemniczego języka i wyjaśniły to, co do tej pory było obce.
Celem tego słowniczka nie jest etykietowanie, ocenianie, ale raczej wytłumaczenie i
przybliżenie do zrozumienia tego “innego”, a jednocześnie tego samego świata, w
którym żyje twój przyjaciel, kolega/ koleżanka, dziecko, partner/ ka.

Neuroróżnorodność (Neurodiversity)
Jest to naturalna, wrodzona różnorodność ludzkich mózgów i umysłów. Tak, tak
mózg i umysł to nie to samo, ale o tym, kiedy indziej.
Tę różnorodność często porównuję do innego okablowania mózgu- to taka inna
chemia mózgu, inaczej funkcjonujące neuroprzekaźniki. I ta różnorodność jest
często porównywalna do innego softwaru komputera- niby to samo, ale jednak inne.
I to INNE nie znaczy gorsze, nie oznaczające choroby (!). Na chorobę są lekarstwa,
a neuroróżnorodność jest jak wariacja ludzkiego genomu. To od początku, od
urodzenia jest INNY świat, który można poznać, zrozumieć i w nim żyć. Ma on swoje
trudności, ale też i mocne strony.

Neurotypowość (Neurotypical- NT)
Jest to określenie na osoby, których mózgi funkcjonują w sposób uważany za
standardowy dla danego społeczeństwa. Takie osoby nie mają wrodzonych,
neurologicznych różnic w przetwarzaniu informacji, takich jak ADHD, czy spektrum.
Łatwiej im się odnaleźć w systemie edukacji i pracy zbudowanym przez i dla
większości.

Neuroatypowość (Neurodivergent – ND)
Określenie na osoby, których mózgi działają w sposób odbiegający od społecznej
normy.
To szeroki parasol, pod którym mieszczą się m.in. osoby z ADHD, w spektrum
autyzmu, z dysleksją, z dyskalkulią, zespołem Tourette’a. Inne okablowanie mózgu
wpływa na komunikację, sposób uczenia się, odczuwania i postrzegania świata.

Maskowanie (Masking)
Świadome lub nieświadome ukrywanie swoich autentycznych neuroatypowych cech,
by wpasować się w społeczne oczekiwania.
To wyczerpujący spektakl- Zmuszanie się do kontaktu wzrokowego, który często
“boli”. Naśladowanie gestów, mimiki innych. To uczenie się na pamięć ”właściwych”
odpowiedzi w rozmowie. Koszt maskowania jest ogromny. Prowadzi do
chronicznego zmęczenia, lęku, wypalenia (burnout).

Stymulowanie (Stimming)
Powtarzalne ruchy lub dźwięki, które pomagają w samoregulacji układu nerwowego.
To nie jest “dziwne” zachowanie. To strategia radzenia sobie. Dla osoby
neuroatypowej stymulowanie (np. Machanie rękami, kręcenie się na krześle,
nucenie, pstrykanie długopisem) to sposób na uspokojenie w stresie, skupienie
uwagi lub wyrażenie silnych emocji (także radości!).

Wypalenie Autystyczne/ ADHD (Burnout)
Stan intensywnego wyczerpania fizycznego, psychicznego wynikający z
przeciążenia i długotrwałego maskowania.
To znaczenie więcej niż zwykłe zmęczenie. To utrata umiejętności, które się
wcześniej posiadało. Mowa staje się trudniejsza, tolerancja na bodźce spada do
zera, a codzienne czynności stają się niemożliwe do wykonania. To informacja, że
układ nerwowy “się wyłączył” i potrzebuje odpoczynku.

Dysfuncja Wykonawcza (Executive Dysfunction)
Trudność z “zarządzania sobą” – planowaniem, organizacją, rozpoczynaniem i
kończeniem zadań.
Takie działanie to nie jest lenistwo ani brak motywacji. To problem z “dyrektorem
generalnym” mózgu. Osoba z dysfunkcją wykonawczą może doskonale wiedzieć Co
ma zrobić i JAK to zrobić, ale ma ogromną trudność z uruchomieniem tego procesu.
To uczucie bycia “zablokowanym” lub “sparaliżowanym decyzyjnością”.

Hiperfokus (Hyperfocus)
Intensywna, głęboka koncentracja na jednym zadaniu lub zainteresowaniu, często z
utratą poczucia czasu

To taka “supermoc” często kojarzona z ADHD. To stan, w którym świat zewnętrzny
przestaje istnieć. Można wtedy w kilka godzin zrobić pracę na cały tydzień. Problem
polega na tym, że bardzo trudno taki stan świadomie włączyć i wyłączyć, co może
doprowadzić do zaniedbania innych obowiązków (np. Snu czy jedzenia).

Mam nadzieję, że ten krótki słowniczek trochę rozjaśnił ci, co kryje się za
konkretnymi słowami i da lepsze zrozumienie trudności osób neuroróżnorodnych.